Կանոնական սկզբունքի նշանակությունը եկեղեցական խնդիրների լուծման մեջ՝ աստվածաբանական, եկեղեցաբանական և սինոդալ տեսանկյունից

(պատմական-գիտական դիտարկում)

Եկեղեցու ամբողջ պատմության ընթացքում խնդիրների լուծման ամենաարդյունավետ և հաստատուն ուղին եղել է կանոնական կարգի կիրառումը, որը ձևավորվել է ոչ թե վարչական անհրաժեշտությունից, այլ աստվածաբանական ինքնագիտակցությունից։ Կանոնը եկեղեցուն տրված է որպես մեթոդ, որով ապահովվում է այն միասնականությունը, որ Քրիստոս պատվիրեց Իր եկեղեցուն՝ «որ բոլորը մեկը լինեն» (Հվհ. 17․21)։

Աստվածաբանական հիմքերը

Եկեղեցական կանոնները իրենց արմատները ունեն վաղ քրիստոնեական ինքնագիտակցության մեջ։ Այն գիտակցումը, որ Եկեղեցին ոչ թե մարդկային հաստատություն է, այլ՝ Խոսքով հիմնադրված Աստծո Թագավորության ներկայություն, ենթադրում է, որ նրա ներսում գոյացող յուրաքանչյուր տարաձայնություն պետք է լուծվի այն կարգով, որով առաջնորդվել են առաքյալներն ու նրանց անմիջական ժառանգները։

Ա• Երուսաղեմի ժողովը, որը հաճախ կոչվում է «առաջին սինոդը», օրինակ դարձավ հետագա դարերի համար՝ ցույց տալով, որ ներեկեղեցական հարցերը լուծվում են ընդհանրական խորհրդակցությամբ և Սուրբ Հոգու առաջնորդությամբ («Քանի որ Սուրբ Հոգուն և մեզ հաճելի եղավ…»):

Բ• Երկրորդ դարի Didache-ն արդեն սահմանում էր համայնքային կարգի հիմքերը՝ խուսափելով բաժանարար մոտեցումներից և նկատելով, որ եկեղեցու միասնությունը պահվում է կարգով և խոհեմությամբ։

Գ• Առաքյալների կանոնները (1–85) սկզբից ևեթ դարձան եկեղեցական կարգի աստվածաբանական շունչը, քանի որ նպատակ ունեին ոչ թե սահմանափակել, այլ պաշտպանել քրիստոնեական ազատությունը՝ այն պահելով ճշմարիտ ուղու մեջ։

Այսպիսով, աստվածաբանորեն կանոնը ոչ թե օրենք է, այլ՝ հոգևոր դինամիկա, որ պահպանում է հավատքի ամբողջականությունը։

Ընդհանրական եկեղեցու փորձը

IV–VIII դարերի Տիեզերական ժողովները—Նիկիա (325), Կոստանդնուպոլիս (381), Եփեսոս (431), Քաղկեդոն (451) և հետագաներ—նշանակալի են ոչ միայն դոգմատիկ որոշումներով, այլ նաև իրենց թողած կանոնական ժառանգությամբ։

Ա• Նիկիայի ժողովի 5-րդ կանոնը սահմանեց, որ եկեղեցական վեճերը պետք է լուծվեն եպիսկոպոսների խորհրդով։

Բ• Անտիոքի ժողովի (341) որոշումները հստակ արգելեցին համայնքի ինքնագործ շարժումները, օրինակ՝ առանց եպիսկոպոսի տնօրինության խումբ ներգրավելը կամ անջատ ժողովներ կազմակերպելը։

Գ• Առաջին Կոստանդնուպոլսյան ժողովի 6-րդ կանոնը ամրագրեց եպիսկոպոսների փոխադարձ հնազանդությունը եկեղեցական տարածքներին համապատասխան:

Այս ամենը ցույց է տալիս, որ ընդհանուր եկեղեցու պատմության մեջ խնդիրներն ամեն անգամ լուծվել են ոչ թե ուժային կամ քաղաքական դիմադրությամբ, այլ՝ կանոնի վերականգնմամբ, որն ապահովում էր կարգ, շարունակություն և միասնականություն։

Հայ Առաքելական Եկեղեցու պատմական օրինակները

Հայ Եկեղեցին այդ նույն ավանդության օրգանական մասն է եղել․ նրա պատմության ողջ ընթացքը վկայում է, որ ամեն ճգնաժամի հաղթահարում տեղի է ունեցել կանոնական հիմքերի վրա։

Ա• Աշտիշատյան ժողովը (354) ձևակերպեց առաջին ազգային կանոնը՝ դարձնելով տեղի եկեղեցուն համակարգված և կազմակերպված։

Բ• Շահապիվանի ժողովը (444) կարևորեց եպիսկոպոսների ընդհանրական պատասխանատվությունը՝ սահմանելով, որ ցանկացած կարգազանցություն պետք է քննվի եպիսկոպոսաց ժողովում։

Գ• Դվինի ժողովները (506, 554, 643) ամրապնդեցին Հայ Եկեղեցու ինքնուրույն կարգը՝ նշելով, որ արտաքին ճնշումների պայմաններում էլ որոշումները պետք է մնան համաժողովական, ոչ թե անհատական։

Դ• Կիլիկիո հայոց կաթողիկոսության XIV–XV դարերի ժողովները (Սիս, Ադանա և այլն) դարձան օրինակ, թե ինչպես եկեղեցին ներքին բեւեռացումների ու ճգնաժամերի ժամանակ վերադառնում էր կանոնին՝ վերականգնելով կարգը։

Միջնադարում անգամ թագավորներն էին վերահաստատում, որ եկեղեցական խնդիրների լուծման իրավունքը պատկանում է ոչ թե աշխարհիկ գործիչներին, այլ՝ սինոդալ կառույցին։ Կիլիկիայի Ռուբինյան և Հեթումյան արքայատներում կաթողիկոսներն առաջնորդվում էին ոչ թե կամքով, այլ կանոնով՝ օրինակ, Վահան Տարոնեցու և Գրիգոր Ակնացու ժողովները նմանատիպ կարգապահական բնույթ ունեին։

Սինոդալ տեսանկյունը

Սինոդալ սկզբունքը սկզբից ևեթ եղել է եկեղեցու «շնչառությունը»։

Սինոդը միաժամանակ ապահովում է․

• եպիսկոպոսների հավասարություն,

• որոշումների ամբողջականություն,

• և համայնքի վստահություն։

Առանց սինոդի, ցանկացած որոշում վտանգ ունի դառնալ կամայական կամ անձի ազդեցությամբ թեքված։ Հայ Եկեղեցին հատկապես այն ժամանակների օրինակով, երբ սինոդալ գործառույթը թուլացել է (օրինակ՝ XVII դարի իշխանական ճնշումների շրջանում կամ XIX դարի ռուսական քաղաքական ազդեցության ժամանակ), պարզ ցույց է տալիս, որ միասնականությունը խաթարվում է այն պահին, երբ կանոնը դադարում է լինել գործող չափանիշ։

Սինոդալ կարգի պաշտպանիչ դերը

Ա• 1906 թ. Մայր Աթոռի Գերագույն Ժողովի կանոնադրական որոշումները ևս մեկ անգամ հաստատեցին, որ եկեղեցական վեճերը լուծվում են ոչ թե վարչական, այլ՝ կանոնական ու սինոդալ ճանապարհով։

Բ• Նույնն էր Մեծի Տանն Կիլիկիո Ժողովարանի կանոնադրական զարգացումը XX դարում՝ ընդգծելով, որ նույնիսկ հայրապետական որոշումները ենթակա են սինոդալ հավաստումի։

Եզրահանգում

Եկեղեցու պատմությունը վկայում է, որ երբ որոշումներ են կայացվել կանոնական սկզբունքի և սինոդալ խորհրդակցության շրջանակներում, վերականգնվել է միասնությունը, խաղաղությունը և աստվածահաստատ կարգը։ Եվ հակառակը՝ երբ այդ սկզբունքը անտեսվել է, եկեղեցին մուտք է գործել խռովությունների, բաժանությունների և անվստահության շրջան։

ՈՒստի, ժամանակակից խնդիրների լուծումը նույնպես պահանջում է նույն ճանապարհը՝

վերադառնալ կանոնին, վերականգնել սինոդալությունը, առաջնորդվել աստվածաբանական խորհրդով։

Տեր Հեթում քահանա ԹԱՐՎԵՐԴՅԱՆ

Մեկնաբանություններ